Giải Pháp Phát Triển Kĩ Năng Giải Toán Có Lời Văn Cho Học Sinh Lớp 4, Trường Tiểu Học Phú Mỹ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 4, TRƯỜNG TIỂU HỌC PHÚ MỸ MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do lựa chọn đề tài 2. Mục đích nghiên cứu 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 5 Giả thuyết khoa học 6. Phương pháp nghiên cứu 7. Những đóng góp của đề tài CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lí lụân. 1.1.1. Một số vấn đề về kĩ năng giải toán có lời văn ở tiểu học 1.1.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 4 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Khái quát về quá trình khảo sát 1.2.2. Kết quả khảo sát CHƯƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 4 2.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 4 2.1.1. Đảm bảo mục tiêu, nội dung môn Toán lớp 4 2.1.2. Đảm bảo tính vừa sức với học sinh 2.1.3. Đảm bảo khả thi 2.2. Đề xuất một số biện pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 4 2.2.1. Biện pháp 1: Hướng dẫn học sinh quy trình giải các dạng toán có lời văn trong chương trình môn Toán lớp 4 2.2.2. Biện pháp 2: Vận dụng linh hoạt các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học 2.2.3. Biện pháp 3: Tăng cường đánh giá quá trình và đưa ra những phản hồi chỉ dẫn HS cách khắc phục các lỗi sai trong quá trình giải toán có lời văn7 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm 3.2. Nội dung thực nghiệm0 3.3. Cách tiến hành0 3.4. Cách đánh giá1 3.5. Kết quả thử nghiệm2 PHẦN KẾT LUẬN6 1. Kết luận6 2. Kiến nghị6 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO8 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Nhận thức của GV về tính cần thiết của việc dạy học phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh Bảng 1.2. Những khó khăn GV thường gặp phải khi tổ chức dạy học phát triển năng giải toán có lời văn cho học sinh Bảng 1.3. Một số lỗi sai học sinh gặp phải khi giải toán có lời văn Bảng 1.4. Bảng khảo sát trước khi thực nghiệm Bảng 3.1. Các lớp thực nghiệm và đối chứng0 Bảng 3.2. Mức độ hứng thú học tập của HS ở lớp TN và lớp ĐC2 Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra 15 phút của HS ở lớp TN và lớp ĐC3 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Kí hiệu Ngữ nghĩa GV Giáo viên HS Học sinh PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do lựa chọn đề tài Trong các môn học ở tiểu học, cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị trí quan trọng. Môn toán ở tiểu học cung cấp hệ thống kiến thức, kĩ năng toán học cơ bản cho học sinh, đó cũng chính là công cụ cần thiết để học các môn học khác cũng như giải quyết một số tình huống trong cuộc sống. Bên cạnh đó, môn Toán phát triển tư duy logic, bồi dưỡng và phát triển các thao tác trí tuệ cần thiết để trừu tượng hoá - khái quát hoá, phân tích - tổng hợp, so sánh -dự đoán chứng minh bác bỏ. Ngoài ra, nó còn có tác dụng trong việc hình thành và rèn luyện phương pháp suy nghĩ, xem xét và giải quyết vấn đề, phát triển hợp lý khả năng suy luận và biết diễn đạt đúng bằng lời, bằng viết, các suy luận đơn giản, góp phần rèn luyện phương pháp học tập và làm việc khoa học, linh hoạt sáng tạo. Trong dạy - học toán ở tiểu học, việc dạy các dạng toán, giải toán có lời văn chiếm một vị trí quan trọng. Có thể coi việc dạy - học và giải toán là '' hòn đá thử vàng'' của dạy - học toán. Trong giải toán, học sinh phải tư duy một cách tích cực và linh hoạt, huy động tích cực các kiến thức và khả năng đó các vào tình huống khác nhau, trong nhiều trường hợp phải biết phát hiện những dữ kiện hay điều kiện chưa được nêu ra một cách tường minh và trong chừng mực nào đó, phải biết suy nghĩ năng động, sáng tạo. Vì vậy có thể coi giải toán có lời văn là một trong những biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ của học sinh. Ở học sinh lớp 4, kiến thức toán đối với các em không còn mới lạ, khả năng nhận thức của các em đó được hình thành và phát triển ở các lớp trước, tư duy đó bắt đầu có chiều hướng bền vững và đang ở giai đoạn phát triển. Vốn sống, vốn hiểu biết thực tế đó bước đầu có những hiểu biết nhất định. Tuy nhiên trình độ nhận thức của học sinh không đồng đều, yêu cầu đặt ra khi giải các bài toán có lời văn cao hơn những lớp trước, các em phải đọc hiểu, nhận ra mối liên hệ giữa các yếu tố được cho, yếu tố cần tìm, lập luận để đưa ra các bước giải chính xác với lời giải, phép tính, giải quyết các yêu cầu của bài toán đưa ra. Do đó, trong thực tiễn dạy học, học sinh thường vướng mắc về vấn đề trình bày bài 1 giải, chẳng hạn như sai sót do viết không đúng chính tả hoặc viết thiếu, viết từ thừa; chưa thể lập luận tìm ra lời giải,… hoặc một sai sót đáng kể khác là học sinh thường không chú ý phân tích theo các điều kiện của bài toán nên đó lựa chọn sai phép tính. Xuất phát từ những lí do nêu trên, tôi lựa chọn đề tài: “Đề xuất một số giải pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4, trường tiểu học Phú Mỹ ”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu nhằm giúp học sinh phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 4 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu cơ sở lí luận của việc dạy học phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4. Tìm hiểu thực trạng phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4. Đề xuất một số biện pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4. Thực nghiệm để kiểm tra tính hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4 4.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4 5. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất và thực hiện được một số biện pháp dạy học giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4 thì sẽ góp phần phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận 2 Đọc các tài liệu có liên quan đến đề tài. Sử dụng các phương pháp nghiên cứu lí luận như phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa về kĩ năng giải toán có lời văn của học sinh lớp 4 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Trao đổi và thảo luận về những thuận lợi, khó khăn khi dạy học giải toán có lời văn cho HS lớp 4 theo hướng tiếp cận năng lực học sinh Điều tra thực trạng dạy học phát triển giải toán có lời văn cho HS lớp 4 theo hướng tiếp cận năng lực học sinh 6.3. Phương pháp thực nghiệm Tiến hành thực nghiệm sư phạm với lớp học thực nghiệm và lớp học đối chứng trên cùng một lớp đối tượng để kiểm nghiệm hiệu quả của các biện pháp 6.4 Phương pháp thống kê, xử lí số liệu Xử lí các kết quả điều tra, các bài kiểm tra thực nghiệm 7. Những đóng góp của đề tài Đề tài tổng quan một số vấn đề nghiên cứu về việc hình thành kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh tiểu học. Phân tích được các vấn đề hình thành kĩ năng giải toán có lời văn: nội dung, yêu cầu, điều kiện, quy trình yếu tố ảnh hưởng đến việc hình thành kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4. Làm rõ thực trạng hoạt động dạy học giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4 hiện nay. Đề xuất một số biện pháp sư phạm nhằm góp phần phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4. 3 CHƯƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 4 2.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 4 2.1.1. Đảm bảo mục tiêu, nội dung môn Toán lớp 4 Mục đích của dạy học môn toán lớp 4 hình thành và phát triển năng lực học sinh, giúp các em vận dụng để giải quyết những vấn đề trong thực tiễn của cuộc sống. Bản chất của năng lực là khả năng của chủ thể kết hợp một cách linh hoạt, có tổ chức hợp lý các kiến thức, kỹ năng với thái độ, giá trị, động cơ, nhằm đáp ứng những yêu cầu phức hợp của một hoạt động, bảo đảm cho hoạt động đó đạt kết quả tốt đẹp trong một bối cảnh (tình huống) nhất định. Phương pháp tạo ra năng lực đó chính là đảm bảo mục tiêu giáo dục. Thiết lập các mối quan hệ theo một logic nhất định những kiến thức, kỹ năng khác nhau để thực hiện một hoạt động phức hợp. Lựa chọn những thông tin, kiến thức, kỹ năng cần cho học sinh thực hiện được các hoạt động thiết thực trong các tình huống học tập, đời sống hàng ngày, làm cho học sinh hòa nhập vào thế giới cuộc sống. Làm cho quá trình học tập mang tính mục đích rõ rệt. Giáo viên không đặt ưu tiên truyền đạt kiến thức, thông tin đơn lẻ, mà phải hình thành ở học sinh năng lực tìm kiếm, quản lý, tổ chức sử dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong tình huống có ý nghĩa. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu đòi hỏi khi đề xuất các biện pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 4 phải quán triệt các vấn đề sau: - Nắm vững các yêu cầu của đổi mới giáo dục THCS về đổi mới mục tiêu, nội dung chương trình giáo dục làm cơ sở cho việc phân tích các chương trình môn học và hoạt động dạy học môn toán thuộc chương trình giáo dục tiểu học. Phân tích cụ thể các mục tiêu của hoạt động dạy học môn toán lớp 4 và mục tiêu của việc phát triển kĩ năng giải toán có lời văn. 2.1.2. Đảm bảo tính vừa sức với học sinh 4 Việc dạy học giải toán có lời văn cho HS lớp 4 cần đảm bảo yêu cầu phù hợp với HS ở một số phương diện như: trình độ nhận thức, đặc điểm tâm lý lứa tuổi. Khi xây dựng các biện pháp dạy học giải toán có lời văn cho HS lớp 4, GV cần chú ý đến tính phù hợp với khả năng nhận thức của học sinh ở lứa tuổi 10. Đó là độ tuổi chưa hoàn toàn trưởng thành, nhưng cũng không quá non nớt, các em có chính kiến của riêng mình nhưng thường ít quan tâm và có vốn hiểu biết hạn chế về các vấn đề xã hội. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức khi thực hiện dạy học giải toán có lời văn cho HS lớp 4 là nguyên tắc dạy học yêu cầu việc lựa chọn kiến thức cho học sinh phải phù hợp với nội dung bài học môn toán lớp 4, phải mang tính thiết thực và có ý nghĩa với người học. Như vậy, theo nguyên tắc này, mọi kiến thức dạy học giải toán có lời văn cho HS lớp 4 khi đưa vào bài phải được chọn lọc hợp lý; được hệ thống, sắp xếp đúng chỗ, không trùng lặp; phù hợp với trình độ của HS, không gây quá tải đối với nhận thức của các em trong việc lĩnh hội nội dung chính của bài học. 2.1.3. Đảm bảo khả thi Trong quá trình dạy học dạy học giải toán có lời văn cho HS lớp 4, giáo viên cần phân chia thời gian hợp lí, sắp xếp nội dung dạy học phù hợp trong từng tiết học, từng bài dạy. Với định lượng được sắp xếp cân đối, bài học sẽ đảm bảo nội dung kiến thức cho họcsinh. Với định hướng dạy học giải toán có lời văn cho HS lớp 4, theo chúng tôi giáo viên cần dựa vào chuẩn kiến thức, kĩ năng và định hướng phát triển năng lực của học sinh để lựa chọn kiến thức một cách phù hợp sẽ đảm bảo tính khả thi trong dạy học. 2.2. Đề xuất một số biện pháp phát triển kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 4 2.2.1. Biện pháp 1: Hướng dẫn học sinh quy trình giải các dạng toán có lời văn trong chương trình môn Toán lớp 4 5 Để giúp học sinh khắc phục tình trạng khiếm khuyết, hạn chế khi giải bài toán có lời văn, tôi tiến hành hướng dẫn cho các em theo cách lập luận- suy luận và qua 5 bước sau: Bước 1. Đọc và tìm hiểu đề bài Bước 2. Tóm tắt bài toán Bước 3: Phân tích bài toán để tìm cách giải. Bước 4. Giải bài giải và kiểm tra các kết quả Bước 1: Đọc và tìm hiểu đề bài: - Kĩ năng đọc là một trong các kĩ năng được quan tâm chú trọng ngay từ khi các em vào học lớp 1. Kĩ năng này vẫn được rèn luyện cho các em ở các lớp trên thông qua môn tập đọc và một số môn khác. Tuy là học sinh lớp 4 nhưng kĩ năng đọc của một số em chưa tốt. - Với những em đọc chưa tốt thì tôi luôn dành nhiều thời gian hơn cho các em được phát triển kĩ năng đọc, không những trong giờ tập đọc mà còn trong cả tiết học khác như: Lịch Sử, Địa Lý, Khoa Học... Không những các em ngắt nghỉ chưa đúng mà việc đọc bỏ từ, thiếu từ thì sẽ dẫn đến các em hiểu sai đề. Ví dụ: với đề toán “ Cả hai lớp 4A và 4B trồng được 600 cây. Lớp 4A trồng được ít hơn lớp 4B là 500 cây. Hỏi mỗi lớp trồng được bao nhiêu cây?” (Trang 47- SGK Toán 4). Nếu học sinh đọc không cẩn thận sẽ bỏ đi từ “ ít” thì cách hiểu bài toán lại hoàn toàn ngược lại. Chính vì thế, bước đầu tiên phải giúp học sinh đọc đề chính xác. Mặt khác, các em đọc đề tốt cũng chưa hẳn các em hiểu đề tốt. Do đó, khâu phân tích đề cũng rất quan trọng. Trong bài toán, đôi khi người ta sử dụng bằng các ngôn ngữ tự nhiên như “ bay đi”, “ cho đi”, “ ăn đi”... có nghĩa là số lượng đã được bớt đi. Hay các từ “ đổ đều”, có nghĩa là chia đều. Hay với những dạng toán tổng hiệu, tổng tỉ, hiệu tỉ. Đôi khi trong bài toán người ta không nói rõ đâu là tổng, đâu là hiệu và đâu là tỉ. Song qua việc phân tích đề bài ta phải xác định ra đâu là các dữ kiện bài toán đã cho tương ứng với từng dạng toán. Có bài toán dạng tổng tỉ như sau: 6